Biebrzański Park Narodowy
Biebrzański Park Narodowy - został utworzony w 1993 roku. Położony jest w północno-wschodniej Polsce na terenie województwa podlaskiego. Jest to największy park narodowy w Polsce. Jego powierzchnia wynosi 59223 ha. Wokół parku utworzono otulinę o powierzchni 66824 ha. Obszary leśne zajmują 15539 ha, 18369 ha to grunty rolne i 23140 ha to nieużytki...
w rzeczywistości najbardziej wartościowe ekosystemy - słynne Bagna Biebrzańskie. Powierzchnia 3936 ha została objęta ochroną ścisłą (rezerwat Czerwone Bagno). Ze względu na niespotykane w Europie tereny bagienno-torfowe oraz bardzo zróżnicowaną faunę, a w szczególności bogaty świat ptaków, park został umieszczony na liście obszarów chronionych konwencją RAMSAR.
Geologia i geomorfologia:
Biebrzański Park Narodowy obejmuje znaczną część Kotliny Biebrzańskiej - wielkiego obniżenia terenu o długości ponad 100 km, powstałego w okresie zlodowaceń: środkowopolskiego i bałtyckiego. Wypełnia ją kilkumetrowa warstwa torfu. Jest to największy i najbardziej naturalny w Europie Środkowej kompleks torfowisk o powierzchni ok. 90000 ha. Dolina Biebrzy jest otoczona ze wschodu, południa i zachodu przez wysoczyzny morenowe - Białostocką, Kolneńską i Wysokomazowiecką - utworzone podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Na północy granice wyznacza wysoczyzna morenowa uformowana podczas ostatniego zlodowacenia (Bałtyckiego). W okolicach Augustowa dolina jest otoczona strefą głębokich jezior i kotlin polodowcowych. W Kotlinie Biebrzańskiej wyróżnia się trzy odrębne części zwane basenami: północny - obejmuje dolinę na wschód od Sztabina, środkowy - od Sztabina do Osowca i południowy od Osowca do ujścia Biebrzy do Narwi. Basen Północny, zwany też basenem górnym Biebrzy, zajmuje 40-kilometrowy odcinek doliny o szerokości 1 - 3 km. Złoża torfu mają tu miąższość 3 - 6 m i miejscami są podścielone przez gytię. Cechą charakterystyczną rzeźby terenu Górnego Basenu Biebrzy są wzgórza morenowe. Basen Środkowy ma kształt zbliżony do trapezu o wymiarach 20 x 40 km. Jest to kompleks torfowisk o powierzchni około 45000 ha i miąższości torfu 1 - 3 m. W północnej części pod złożami torfu zalega piasek i żwir, a w południowej osady wodne i glina. Basen Środkowy wyróżniają rozległe piaszczyste pasma, w wielu miejscach przekształcone przez procesy eolityczne w wydmy częściowo zanurzone w torfie. Kanał Augustowski, Woźnawiejski, Rudzki (wybudowane w pierwszej połowie XIX w.) zmieniły układ hydrologiczny tej części doliny, powodując trwałe obniżenie poziomu wód gruntowych i przesuszenie torfowisk. Basen Południowy, zwany też Basenem Dolnym Biebrzy, ma kształt rynny o długości 30 km i szerokości 12 - 15 km. Złoża torfu o miąższości około 2 m podścielone są utworami żwirowo-piaskowymi, miejscowo pokrytymi iłami i osadami wodnymi. Małe wydmy rozrzucone wyspowo, zanurzone są w torfie zalegającym otaczające płaskie tereny zalewowe. Wzdłuż tej strefy o szerokości 1 - 2 km występują liczne łukowate zakola. Basen ten uznawany jest za najbardziej naturalny w dolinie Biebrzy.
Wody:
Główną oś hydrologiczną parku stanowi Biebrza (159 km długości w granicach parku). Jest to rzeka o typowo nizinnym charakterze z niskimi spadkami (od 0.06 do 3.33 promila), silnie meandrująca z licznymi zakolami i starorzeczami. Szerokość koryta Biebrzy wynosi od kilku metrów w basenie północnym do kilkunastu w jej dolnym biegu. Obszar zlewni Biebrzy wynosi 7062 km2. Dolina Biebrzy zasilana jest zarówno wodami powierzchniowymi, jak też wodami podziemnymi: naporowymi z dna doliny oraz wypływającymi z rozległych warstw wodonośnych wysoczyzn morenowych otaczających dolinę. Sposób zasilania wodą, a także jej trofizm decydują o charakterze siedlisk parku.
Roślinność:
Szata roślinna parku odznacza się dużą różnorodnością, wysokim stopniem naturalności i obecnością wielu rzadkich gatunków. Sprzyjające warunki rozwoju znajdują tu rośliny pochodzenia północnego i relikty glacjalne, reprezentowane przez 17 gatunków roślin naczyniowych m.in.: brzozę niską, wierzbę lapońską, wełnianeczkę alpejską, gnidosza królewskiego, skalnicę torfowiskową, turzycę strunową i 8 gatunków mszaków np.: mszar nastroszony, skorpionowiec brunatny. Dotychczas w dolinie Biebrzy stwierdzono występowanie 872 gatunków roślin naczyniowych, z których 67 jest objętych prawną ochroną gatunkową w Polsce, zaś 9 umieszczonych jest w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin jako gatunki ginące bądź zagrożonych wyginięciem (m.in. szachownica kostkowata, fiołek torfowy, wełnianeczka alpejska i wierzba borówkolistna). Według dotychczasowych danych na siedliskach mokradłowych doliny Biebrzy występują zbiorowiska ponad 60 zespołów roślinnych, w tym niemal wszystkie zbiorowiska siedlisk wodnych, bagiennych i torfowych spotykane w Polsce. Szczególnie cenna jest duża grupa zbiorowisk turzycowo-mszystych i mechowiskowych, w których licznie spotyka się gatunki zanikające w innych częściach kraju. Wyrazem borealnych wpływów klimatycznych jest obecność 7 zespołów roślinnych o borealnym charakterze, m.in.: zarośli brzozy niskiej, mechowiska złocieńcowego z wełnianeczką alpejską, boru sosnowego z turzycą strunową, olsu świerkowo-olszowego.
Ogromnym walorem doliny Biebrzy jest zachowana dwukirunkowa strefowość ekologiczna tj. poprzeczna i podłużna strefowość siedliskowo - roślinna uwarunkowana różnymi stosunkami hydrologicznymi. Najlepiej wykształcona jest ona w Basenie Dolnym doliny Biebrzy i dość ewidentnie w Basenie Środkowym. Strefowość poprzeczna jest zakłócona obecnością licznych wysp mineralnych (grądzików, wydm) bądź zarośli wierzbowo-brzozowych.
Zwierzęta:
Dolina Biebrzy jest unikatową w skali Europy enklawą dla ptaków wodno-błotnych. Obserwowano tu dotychczas 263 gatunki ptaków, w tym 185 gatunków lęgowych. Spośród 56 gatunków uznanych w Polsce za zagrożone wyginięciem 21 gnieździ się w parku, np.: dubelt, wodniczka, rybitwa czarna, orlik grubodzioby. Dla niektórych ptaków ptaków wodno-błotnych Bagna Biebrzańskie są jedną z ostatnich ostoi gwarantujących utrzymanie się ich populacji w Europie Środkowej. Dla wielu grup fauny dane są wciąż niekompletne i wymagają uzupełnienia. Na obszarze parku stwierdzono występowanie 47 gatunków ssaków, 12 gatunków płazów, 5 gatunków gadów i 37 gatunków ryb. Fauna bezkręgowców jest słabo poznana. Jak dotąd zarejestrowano tu występowanie: 607 gatunków motyli - z tego 93 gatunki motyli dziennych, 42 gatunki chruścików, ok. 400 gatunków pająków i 19 gatunków pijawek.
Zagrożenia:
Głównym zagrożeniem dla przyrody parku jest odwodnienie terenu. Powoduje to zarastanie mokradeł krzewami i drzewami. Do sukcesji zakrzaczeń na otwarte obszary zbiorowisk turzycowych i turzycowo-mszystych przyczynia się również zaniechanie ich wykaszania przez miejscowych rolników (właścicieli gruntów). W celu zahamowania sukcesji oraz utrzymania cennych, przejściowych jej stadiów stosuje się w ograniczonym zakresie ochronę czynną. W posiadaniu prywatnych właścicieli znajduje się 45% powierzchni parku. Dlatego funkcjonowanie gospodarki rolnej zgodnej z ustalonymi celami ochrony jest szczególnie istotne dla parku.
Turystyka:
Na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego wyznaczono szlak wodny rzeką Biebrzą (130 km) oraz oznakowano 13 lądowych szlaków turystycznych (łączna długość - 400 km). Na kilu z nich wybudowano wieże i pomosty widokowe oraz położono kładki, ułatwiające przejście po grząskim terenie. W pobliżu Dyrekcji BPN, przy stacji kolejowej Osowiec zlokalizowany jest Terenowy Ośrodek Edukacyjny wyposażony w wieże widokowe, pomosty obserwacyjne, kładki i tablice informacyjne. Pola biwakowe w Osowcu, Barwiku i Grzędach posiadają wiaty turystyczne. Najlepiej zagospodarowane jest pole biwakowe w Osowcu. Wyposażono je w prysznice. Chętni mogą skorzystać z wypożyczalni sprzętu wodnego (25 kajaków i 4 łodzie kanadyjki). Najatrakcyjniejsze pod względem przyrodniczym są szlaki w okolicach leśniczówki Barwik (czerwony i zielony) oraz w pobliżu leśniczówki Grzędy (czarny, czerwony, zielony, niebieski). Z myślą o turystach, w leśniczówce Grzędy przygotowano 5 pokoi trzyosobowych, 2 łazienki z prysznicami i ciepłą wodą oraz dobrze wyposażoną kuchnię (lodówka, kuchenka gazowa, naczynia), w której samodzielnie można przygotować posiłki.
Największą grupę turystów stanowią obserwatorzy i miłośnicy ptaków, w tym liczne grupy z zagranicy oraz uczniowie szkół podstawowych i średnich. Na miejscu można skorzystać z usług przewodników po BPN przygotowanych do obsługi grup szkolnych oraz turystów zachodnich (jęz. angielski, niemiecki).